Avustralyalı emekli yargıç Tony Fitzgerald, yapmış olduğu çalışmalarla Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün ilham kaynağı
Avustralyalı emekli yargıç Tony Fitzgerald, yolsuzlukla mücadelede bilinmesi gereken bir isim. 1989′da Queensland′deki yolsuzlukları ortaya çıkaran ve sistemi yolsuzluklardan arındırmayı amaç edinen Fitzgerald, yapmış olduğu çalışmalarla Uluslararası Şeffaflık Örgütü′nün de ilham kaynağı.
90′larin başında, Uluslararası Şeffaflık Örgütü′nün kurucularından Jeremy Pope Avustralya’nın Queensland eyaletini ziyaret eder ve buradaki yolsuzlukla mücadele sisteminin benimsenmesi gerektiğini duyurur. Bu, birçok organdan oluşan bir sistemdir. Her bir organ yolsuzlukla mücadelede etkili rol oynamaktadır ve ayni zamanda birbirleri ile denetleme ve hesap verme gibi ilişkiler içindedirler.
Uluslararası Şeffaflık Örgütü′nün National Integrity System (NIS) ölçüm raporları, Queensland′deki bu yolsuzluk karşıtı sistemden esinlenilerek ortaya çıktı. Her ülke için ayrı ayrı oluşturulan NIS raporları, kamusal alanda yolsuzluğu denetleyen belli organların isleyişini ölçer. Bu organlar söyle sıralanabilir:
- Yasama
- Yürütme
- Yargı
- Kamu sektörü
- Emniyet güçleri
- Seçim yürütme organı
- Ombudsman
- Denetim kurumu
- Yolsuzluk karşıtı kurumlar
- Siyasi partiler
- Medya
- Sivil toplum
- Is dünyası
Her bir organın resmi çerçevesiyle gerçekteki isleyişi arasındaki tutarsızlıkları belirleyen NIS raporları, sorunların giderilmesi için de çözüm önerileri sunar.
NIS′e ilham kaynağı olan bu çok ayaklı uygulamanın Queensland′deki kurucusu Gerald Edward (Tony) Fitzgerald, 1941′de Queensland′de doğmuş Avustralyalı bir yargıç. İsçi sınıfı bir ailenin iki odalı kulübesinde doğan Fitzgerald, ailesinden üniversiteye giden ilk kişiydi. Hukuk felsefesine ilgi duyması sebebiyle hukuk eğitimi almaya karar verdi. Alanında hızla başarıya ulaştı ve 40 yaşına gelmeden Federal Mahkeme yargıcı oldu. 1987 yılında, Eyalet Başkan Yardımcısı tarafından Fitzgerald′a bir görev verildi: Televizyon ve gazetelerde son zamanlarda çıkan, polis hakkındaki yolsuzluk haberlerinin aslini araştırmasını istiyordu. Soruşturma için altı haftalık bir süre tanindi. Beklenti, raporun kısa ve etkisiz olmasıydı, ancak öyle olmadı.
Fitzgerald’ın araştırması altı hafta yerine iki yıl sürdü. Bu süreçte ölüm tehditleri alan Fitzgerald’ın Temmuz 1989 tarihli raporu, Queensland′de dönemin üst düzey politikacılarının ve polisin yolsuzluğa karıştığını ortaya koydu. Rapor büyük yankı uyandırdı. Bakanlar hakkındaki suçlamalar arasında kamu fonlarının kötüye kullanımı ve harcama hesaplarının tahrif edilmesi yer alıyordu. Özel Polis Bürosu ise, hükümetin siyasi çıkarları yönünde hareket etmekle; örneğin protestolara ve muhaliflere haksız yere saldırmakla suçlanıyordu.
Fitzgerald Raporu′nda, yolsuzluğun tekrarlanmaması için öneriler de vardı. Cezai Adalet Komisyonu ile Seçim ve İdari İnceleme Komisyonu kurulması ve bu komisyonların ilgili alanlarda şeffaflığı ve dürüstlüğü sağlaması öneriliyordu. Cezai Adalet Komisyonu özel sektör ve kamu sektöründe rüşvet ve yolsuzluğu temizlemeyi amaçlayacak, Seçim ve İdari İnceleme Komisyonu ise hükümetteki Ulusal Parti′nin çıkarlarına uygun olarak çarpıtılmış seçim sistemini adil bir şekilde düzenleyecekti.
32 yıldır ayni parti tarafından oluşturulan hükümet, rapor yayınlandıktan sonra 5 ay içinde görevden alindi. Eyalet başkanı yalancı şahitlikle suçlanırken, bazı bakanlar yolsuzluk suçlamalarından hapis cezasına mahkûm edildi. Özel Polis Bürosu da Fitzgerald raporundaki önerilere uyularak kapatıldı.
Tony Fitzgerald ve Uluslararası Şeffaflık Derneği Başkanı Oya Özarslan
Oluşturduğu sistem, yolsuzlukla mücadelede evrensel bir örneğe dönüşen Tony Fitzgerald, daha sonraki bir röportajında söyle diyecekti:
“…yolsuzlukların tamamının, hatta büyük bir kısminin bile ortaya çıkarıldığını düşünmek hata olur. Benim niyetim daha çok gelecek için daha iyi sistemler kurmak ve toplumun davranışını değiştirecek bir temel oluşturmaktı.”
Hazırlayan: Özlem YILDIZ
Kaynakça
http://www.transparency.org/whatwedo/nis
